(hier wordt aan gewerkt, vandaar dat ik er een tijdelijk slotje op heb gezet, na een korte break wordt dit weer hervat)
Na wat geratel uit de buik van mijn Super Tenere XTZ 750 besloot ik de koppeling eens aan een nader onderzoek te onderwerpen. Ik had al vaker wat gehoord over gebroken veren (eigenlijk: transmissiedemperveren) van de modellen uit 1989, dus het moest er maar eens van komen om een revisieset te plaatsen. Ook als je speling op je aandrijflijn voelt bij een beetje spelen met je gas, is het tijd om je koppeling open te maken. De revisieset helpt namelijk ook tegen speling tussen de korf en het tandwiel.
Als de veren kapot gaan dan zijn het de dikke veren. De veronderstelde reden hiervan is dat de dunne veren te dun zijn en dus te slap voor hun taak. De eerste “klap” in het koppelmoment vangen de dunne veren niet genoeg op. De dikke veren krijgen nu een grotere kracht te verduren dan waarvoor ze zijn ontworpen: in de veren vindt een botsing plaats met de eigen windingen. Als die botsingen vaak genoeg plaatsvinden, dan gaan de veren butsen en gruizen en kunnen breken. De stukjes veer kunnen nu een verwoestende reis beginnen door het blok. Ook is de veronderstelling dat speling tussen korf en tandwiel wordt veroorzaakt als gevolg van deze verkeerde verdeling van krachten.
Demontage van korf en tandwiel
Hieronder vind je een manier om die veren te vervangen. Er zijn misschien meer manieren, maar ik heb het zo gedaan en het werkt. Werk netjes, leg de vrijkomende onderdelen op een schone doek. Onthoud de volgorde van demontage, maak eventueel foto's. Lees deze how-to eerst helemaal door. Zorg dat je alle genoemde gereedschappen en materialen klaar hebt liggen. Leg ook doekjes klaar die je in openingen van het blok kunt proppen waar en wanneer dat kan. Hiermee voorkom je dat je schroefjes en andere kleine onderdeeltjes in het blok laat vallen. Wees er tijdens het sleutelen alert op dat je schoon gereedschap gebruikt en dat je niets in het blok laat vallen. Let op of je brokjes of schilfertjes staal vindt, dat is al een indicatie dat er iets mis kan zijn.
Als je geen gebroken veren vindt, en ook geen speling tussen de koppelingskorf en het tandwiel hebt, heb je in ieder geval nog een pakking nodig als je het deksel weer monteert.
Yamaha onderdeel nummer 3VD-15462
Kedo onderdeel nummer 27415
Het blok van de SuperTenere is een dry sump, dus de olie zit niet in het blok als de motor uit staat. Dat maakt het makkelijk om zonder knoeien het koppelingsdeksel er af te halen. Zet de motor op de zijstandaard. Als de motor net nog heeft gelopen kan je hem beter nog even laten staan totdat de olie aan de binnenkant van het koppelingsdeksel weggezakt is, anders mors je nog olie bij het verwijderen.
Draai alle boutjes van het deksel een kwart of half slagje los. Draai ze vervolgens helemaal los. Haal de koppelingskabel uit het armpje op het koppelingsdeksel. Geef hier en daar met een rubberen hamer een tikje en wurm het deksel er van af. Draai het armpje van de koppeling iets linksom, net voorbij de rand van het carterdeksel waar hij tegenaan loopt. Onthoud in welke positie het armpje van de koppelingskabel staat op het moment dat je het deksel verwijdert, want in deze positie moet ie er ook weer op terug. Het is geen drama als je dat vergeet, maar het is later, bij de montage, iets meer werk. Let op, er zitten 2 paspennen in het blok, het deksel gaat er daardoor alleen recht af. Als de paspennen een beetje meekomen druk ze dan terug.
Je kijkt dan tegen 6 boutjes aan met een veer erachter. Draai die boutjes eruit. Ook hier eerst allemaal een kwart tot een halve slag losdraaien. Trek het dekseltje eruit aan dat ronde asje dat er uit steekt, het asje met de tandjes aan 1 kant. Als je dit niet doet dan zal het asje er uit vallen inclusief de lagertjes erachter. Daar wordt Sinterklaas niet vrolijk van.
Je ziet nu een moer (30mm) met een borgplaatje erachter. Een of meer lippen van het borgplaatje zal tegen de moer aan getikt zijn, tik deze terug door er een scherpe schroevendraaier tussen te zetten en er met een hamer tegenaan te tikken. Met een dop 30 en een luchtsleutel is de moer er zo af. Heb je geen luchtsleutel dan heb je een speciaal stuk gereedschap nodig om de korf tegen te houden.:
Yamaha onderdeel nummer 90890-04086
Probeer het niet op de JBF manier door er een schroevendraaier oid tussen te steken. Geheid dat er dan wat afbreekt.
Deze borgring moet je wel vervangen als je de boel weer monteert.
Yamaha onderdeel nummer 90215-20231
Kedo onderdeel nummer 27086
Je kan de binnenkorf met alle koppelingsplaten er nu uit trekken. Er zit een grote platte ring achter, haal die er ook uit. Let ook hier op hoe om die gemonteerd zat. Je kijkt nu tegen de buitenkorf aan, die gemonteerd zit op het tandwiel. De veren zitten aan de achterkant van dat tandwiel, dus die kan je nog steeds niet zien. Controleer of de uitstekende delen van de koppelingsplaten de randen van de gleuven in de buitenkorf niet hebben ingeslagen. Als dat wel zo is, heb je een nieuwe buitenkorf nodig.
Het lijkt nu alsof je dat grote tandwiel er nooit uit gaat krijgen. Het lijkt nog steeds vast te zitten. Prop eerst een doek in het gat onder de korf, om te voorkomen dat er iets in het blok valt. Neem nu 2 M6 boutjes van 20-40 mm lang en draai die in de schroefgaatjes van de spacer die om de as zit. De spacer trek je er nu zo uit (let op, het tandwiel zit nu los en zal vallen), en het lager ook. Leg ze netjes weg, op volgorde. Haal het tandwiel er uit.
Je kunt nu aan de achterkant zien of er veren kapot zijn.
Controleer meteen of je met je ene hand het tandwiel kunt tegenhouden en met je andere hand de korf iets heen en weer bewegen (axiaal).
Revisie van de korf
Als er een veer kapot is, óf als je speling hebt, ben je aan een revisieset toe. Heel wat Tenere rijders hebben zich gebogen over wat de beste veer is, en uiteindelijk is dutchdude hier heel ver mee gekomen. Hij heeft veren gevonden die een uitstekende vervanging zijn van de oude veren.
De revisieset van hem bestaat uit 6 veren en 3 verbindingspennen. De vervangingsveren van de originele dunne exemplaren zijn ruim 2x zo sterk als de originelen. De dikke veren zijn gekopieerd naar voorbeeld van de originelen.
Het gebruikte veerstaal is CrSi [EN 10204 3.1.B / ISO 10474]. Dit kwaliteitstaal is ontworpen om te functioneren bij hoogdynamische belastingen in combinatie met hoge werktemperaturen, zoals bij uitstek in de koppeling. Het materiaal van de verbindingspennen is van staal met hardheid 12.9. De verbindingspennen zijn ontworpen voor gebruik onder een pers. Na revisie zijn korf en tandwiel spelingsvrij aan elkaar geklonken. Geadviseerd wordt om elk jaar of elke 10-15.000 km de korf en de veren te inspecteren op speling en beschadigingen.
De verbindingspennen zijn geklonken en moeten uitgeboord worden. Leg het tandwiel op een harde ondergrond en sla met een centerpunt een deukje exact in het midden van de pen. Boor hem liefst met een kolomboormachine eerst even op met een 4 mm boortje, gevolgd door een 8 mm boor. Niet helemaal doorboren. Vijf mm diep is genoeg. De kans dat je scheef gaat is zeer wel aanwezig. Je kan hem nu naar beneden er uit slaan met een doorslag of pendrijver.
Doe er meteen een M8 boutje (20 mm is zat) door met een moertje erop. Zo blijft alles nog even bij elkaar en in de goede volgorde. Doe dit met alle drie de pinnen. Leg alles op een schone doek, haal de moertjes eruit en let goed op hoe alles gemonteerd zit. Let ook op dat er onder je korf een dunne ring zit die waarschijnlijk zal blijven plakken en er in een onbewaakt ogenblik af valt, waarna je je suf zit te piekeren waar die nou weer vandaan kwam..... Schijnt vaker te gebeuren. Maak de boel schoon met schone doeken en eventueel ontvetter, of een stevig sopje. Let goed op hoe om de schotelveer zit. Controleer of de veerbedden nog intact zijn, deze mogen niet erg uitgesleten zijn.
Montage van de korf
Leg de korf neer met de veerbedden naar boven. Plaats de nieuwe veren.
Plaats de nieuwe, extra vulring (als je deze nodig hebt), dan de originele vulring, en dan de schotelveer (bolle kant naar boven.
Zorg dat ze goed opgesloten zitten. Plaats de 3 dikke ringen.
Plaats dan de rest van de onderdelen, en draai de 3 boutjes erin van onderaf. Let op dat de vulringen en schotelveer goed in hun uitsparing blijven liggen. Draai de moertjes nog niet helemaal vast. Zorg ook hier weer dat de zes veren goed passen en dat ze niet onder de bovenste plaat liggen, maar wel degelijk in hun uitsparingen. Je kan ze nog enigszins positioneren met een dunne schroevendraaier. Als de veren goed zitten kan je de moeren helemaal aandraaien.
Probeer nu weer uit of er speling zit tussen tandwiel en korf zoals op onderstaande foto:
Als er nog speling in zit heb je ook de 2e extra vulring nodig, plaats deze dan ook.
Nu ben je er klaar voor om de schroeven een voor een te vervangen door de pennen, die vastgeklonken moeten worden. Plaats aan weerszijden van 1 schroef twee lijmklemmen, draai ze goed vast totdat ze de taak van de schroef hebben overgenomen, en verwijder de schroef.
Druk vanuit de korf de eerste pin erin, even pielen want de dikke ring die ertussen zit kan iets uit positie liggen. Werk voorzichtig, want als die ring verschuift is het een heel gedoe om hem weer goed voor het gaatje te krijgen. Het mooiste is nu om met een aambeeld te werken, maar een zware bankschroef met daarin een lange dikke stalen pin (oude bout of as) voldoet ook. Doe een beetje vet op de kop van de pin.
Met een spitse centerpoint en een zware hamer (vuistje) sla je de kop van de pin wijder. Neem vervolgens een andere, dikkere centerpoint om het werk af te maken. Dit doe je het best met zijn tweeën. Vergis je niet, er zijn behoorlijk wat zware klappen nodig. Voel regelmatig of de pin al spelingsvrij vast zit. Als ie goed vast zit, dan ga je verder met de volgende.
Verwijder alle oude pakkingsresten van het blok en van het koppelingsdeksel. Smeer de nieuwe pakking in met olie (anderen zweren bij vaseline of groene zeep) en laat dit een tijdje intrekken. Prop een doek in de openingen onderin het blok om vuil en stukjes pakking op te vangen.
Plaats het tandwiel met korf weer, en de rest van de onderdelen in omgekeerde volgorde. Vergeet niet om het borgplaatje van de koppelingskorfmoer om te buigen, zodat deze moer geborgd wordt. Haal de moer aan met 70Nm. De rest van de onderdelen monteren, de pakking ook, en als laatste het kopplingsdeksel. Draai het korte, uitstekende asjes met de tandjes in de goede positie, vergelijk met het tandwieltje aan de binnenkant van de korf). Plaats het armpje, waar de kabel aan moet, in dezelfde positie als toen je het deksel monteerde. Druk het deksel erop, let op of de pakking goed blijft zitten, ook bij de pasbussen. Als het koppelingsdeksel niet ver genoeg erop wil, draai dan het armpje van de kabel iets rechtsom. Overtuig je er wel van dat het asje goed in het deksel past.
Als het deksel gemonteerd is, maar de arm van de koppelingskabel zit niet in de goede stand, dan is dat geen ramp. Even het armpje losmaken en een tandje verzetten. Vergeet bij het monteren niet dat onder 1 van de boutjes ook nog de koppelingskabel gemonteerd wordt.
Geraadpleegde bronnen
Motor-Forum
DTA Tenere-club
Rene
Website over de Revisieset Koppelingskorf 3LD-16150
Na wat geratel uit de buik van mijn Super Tenere XTZ 750 besloot ik de koppeling eens aan een nader onderzoek te onderwerpen. Ik had al vaker wat gehoord over gebroken veren (eigenlijk: transmissiedemperveren) van de modellen uit 1989, dus het moest er maar eens van komen om een revisieset te plaatsen. Ook als je speling op je aandrijflijn voelt bij een beetje spelen met je gas, is het tijd om je koppeling open te maken. De revisieset helpt namelijk ook tegen speling tussen de korf en het tandwiel.
Als de veren kapot gaan dan zijn het de dikke veren. De veronderstelde reden hiervan is dat de dunne veren te dun zijn en dus te slap voor hun taak. De eerste “klap” in het koppelmoment vangen de dunne veren niet genoeg op. De dikke veren krijgen nu een grotere kracht te verduren dan waarvoor ze zijn ontworpen: in de veren vindt een botsing plaats met de eigen windingen. Als die botsingen vaak genoeg plaatsvinden, dan gaan de veren butsen en gruizen en kunnen breken. De stukjes veer kunnen nu een verwoestende reis beginnen door het blok. Ook is de veronderstelling dat speling tussen korf en tandwiel wordt veroorzaakt als gevolg van deze verkeerde verdeling van krachten.
Demontage van korf en tandwiel
Hieronder vind je een manier om die veren te vervangen. Er zijn misschien meer manieren, maar ik heb het zo gedaan en het werkt. Werk netjes, leg de vrijkomende onderdelen op een schone doek. Onthoud de volgorde van demontage, maak eventueel foto's. Lees deze how-to eerst helemaal door. Zorg dat je alle genoemde gereedschappen en materialen klaar hebt liggen. Leg ook doekjes klaar die je in openingen van het blok kunt proppen waar en wanneer dat kan. Hiermee voorkom je dat je schroefjes en andere kleine onderdeeltjes in het blok laat vallen. Wees er tijdens het sleutelen alert op dat je schoon gereedschap gebruikt en dat je niets in het blok laat vallen. Let op of je brokjes of schilfertjes staal vindt, dat is al een indicatie dat er iets mis kan zijn.
Als je geen gebroken veren vindt, en ook geen speling tussen de koppelingskorf en het tandwiel hebt, heb je in ieder geval nog een pakking nodig als je het deksel weer monteert.
Yamaha onderdeel nummer 3VD-15462
Kedo onderdeel nummer 27415
Het blok van de SuperTenere is een dry sump, dus de olie zit niet in het blok als de motor uit staat. Dat maakt het makkelijk om zonder knoeien het koppelingsdeksel er af te halen. Zet de motor op de zijstandaard. Als de motor net nog heeft gelopen kan je hem beter nog even laten staan totdat de olie aan de binnenkant van het koppelingsdeksel weggezakt is, anders mors je nog olie bij het verwijderen.
Draai alle boutjes van het deksel een kwart of half slagje los. Draai ze vervolgens helemaal los. Haal de koppelingskabel uit het armpje op het koppelingsdeksel. Geef hier en daar met een rubberen hamer een tikje en wurm het deksel er van af. Draai het armpje van de koppeling iets linksom, net voorbij de rand van het carterdeksel waar hij tegenaan loopt. Onthoud in welke positie het armpje van de koppelingskabel staat op het moment dat je het deksel verwijdert, want in deze positie moet ie er ook weer op terug. Het is geen drama als je dat vergeet, maar het is later, bij de montage, iets meer werk. Let op, er zitten 2 paspennen in het blok, het deksel gaat er daardoor alleen recht af. Als de paspennen een beetje meekomen druk ze dan terug.
Je kijkt dan tegen 6 boutjes aan met een veer erachter. Draai die boutjes eruit. Ook hier eerst allemaal een kwart tot een halve slag losdraaien. Trek het dekseltje eruit aan dat ronde asje dat er uit steekt, het asje met de tandjes aan 1 kant. Als je dit niet doet dan zal het asje er uit vallen inclusief de lagertjes erachter. Daar wordt Sinterklaas niet vrolijk van.
Je ziet nu een moer (30mm) met een borgplaatje erachter. Een of meer lippen van het borgplaatje zal tegen de moer aan getikt zijn, tik deze terug door er een scherpe schroevendraaier tussen te zetten en er met een hamer tegenaan te tikken. Met een dop 30 en een luchtsleutel is de moer er zo af. Heb je geen luchtsleutel dan heb je een speciaal stuk gereedschap nodig om de korf tegen te houden.:
Yamaha onderdeel nummer 90890-04086
Probeer het niet op de JBF manier door er een schroevendraaier oid tussen te steken. Geheid dat er dan wat afbreekt.
Deze borgring moet je wel vervangen als je de boel weer monteert.
Yamaha onderdeel nummer 90215-20231
Kedo onderdeel nummer 27086
Je kan de binnenkorf met alle koppelingsplaten er nu uit trekken. Er zit een grote platte ring achter, haal die er ook uit. Let ook hier op hoe om die gemonteerd zat. Je kijkt nu tegen de buitenkorf aan, die gemonteerd zit op het tandwiel. De veren zitten aan de achterkant van dat tandwiel, dus die kan je nog steeds niet zien. Controleer of de uitstekende delen van de koppelingsplaten de randen van de gleuven in de buitenkorf niet hebben ingeslagen. Als dat wel zo is, heb je een nieuwe buitenkorf nodig.
Het lijkt nu alsof je dat grote tandwiel er nooit uit gaat krijgen. Het lijkt nog steeds vast te zitten. Prop eerst een doek in het gat onder de korf, om te voorkomen dat er iets in het blok valt. Neem nu 2 M6 boutjes van 20-40 mm lang en draai die in de schroefgaatjes van de spacer die om de as zit. De spacer trek je er nu zo uit (let op, het tandwiel zit nu los en zal vallen), en het lager ook. Leg ze netjes weg, op volgorde. Haal het tandwiel er uit.
Je kunt nu aan de achterkant zien of er veren kapot zijn.
Controleer meteen of je met je ene hand het tandwiel kunt tegenhouden en met je andere hand de korf iets heen en weer bewegen (axiaal).
Revisie van de korf
Als er een veer kapot is, óf als je speling hebt, ben je aan een revisieset toe. Heel wat Tenere rijders hebben zich gebogen over wat de beste veer is, en uiteindelijk is dutchdude hier heel ver mee gekomen. Hij heeft veren gevonden die een uitstekende vervanging zijn van de oude veren.
De revisieset van hem bestaat uit 6 veren en 3 verbindingspennen. De vervangingsveren van de originele dunne exemplaren zijn ruim 2x zo sterk als de originelen. De dikke veren zijn gekopieerd naar voorbeeld van de originelen.
Het gebruikte veerstaal is CrSi [EN 10204 3.1.B / ISO 10474]. Dit kwaliteitstaal is ontworpen om te functioneren bij hoogdynamische belastingen in combinatie met hoge werktemperaturen, zoals bij uitstek in de koppeling. Het materiaal van de verbindingspennen is van staal met hardheid 12.9. De verbindingspennen zijn ontworpen voor gebruik onder een pers. Na revisie zijn korf en tandwiel spelingsvrij aan elkaar geklonken. Geadviseerd wordt om elk jaar of elke 10-15.000 km de korf en de veren te inspecteren op speling en beschadigingen.
De verbindingspennen zijn geklonken en moeten uitgeboord worden. Leg het tandwiel op een harde ondergrond en sla met een centerpunt een deukje exact in het midden van de pen. Boor hem liefst met een kolomboormachine eerst even op met een 4 mm boortje, gevolgd door een 8 mm boor. Niet helemaal doorboren. Vijf mm diep is genoeg. De kans dat je scheef gaat is zeer wel aanwezig. Je kan hem nu naar beneden er uit slaan met een doorslag of pendrijver.
Doe er meteen een M8 boutje (20 mm is zat) door met een moertje erop. Zo blijft alles nog even bij elkaar en in de goede volgorde. Doe dit met alle drie de pinnen. Leg alles op een schone doek, haal de moertjes eruit en let goed op hoe alles gemonteerd zit. Let ook op dat er onder je korf een dunne ring zit die waarschijnlijk zal blijven plakken en er in een onbewaakt ogenblik af valt, waarna je je suf zit te piekeren waar die nou weer vandaan kwam..... Schijnt vaker te gebeuren. Maak de boel schoon met schone doeken en eventueel ontvetter, of een stevig sopje. Let goed op hoe om de schotelveer zit. Controleer of de veerbedden nog intact zijn, deze mogen niet erg uitgesleten zijn.
Montage van de korf
Leg de korf neer met de veerbedden naar boven. Plaats de nieuwe veren.
Plaats de nieuwe, extra vulring (als je deze nodig hebt), dan de originele vulring, en dan de schotelveer (bolle kant naar boven.
Zorg dat ze goed opgesloten zitten. Plaats de 3 dikke ringen.
Plaats dan de rest van de onderdelen, en draai de 3 boutjes erin van onderaf. Let op dat de vulringen en schotelveer goed in hun uitsparing blijven liggen. Draai de moertjes nog niet helemaal vast. Zorg ook hier weer dat de zes veren goed passen en dat ze niet onder de bovenste plaat liggen, maar wel degelijk in hun uitsparingen. Je kan ze nog enigszins positioneren met een dunne schroevendraaier. Als de veren goed zitten kan je de moeren helemaal aandraaien.
Probeer nu weer uit of er speling zit tussen tandwiel en korf zoals op onderstaande foto:
Als er nog speling in zit heb je ook de 2e extra vulring nodig, plaats deze dan ook.
Nu ben je er klaar voor om de schroeven een voor een te vervangen door de pennen, die vastgeklonken moeten worden. Plaats aan weerszijden van 1 schroef twee lijmklemmen, draai ze goed vast totdat ze de taak van de schroef hebben overgenomen, en verwijder de schroef.
Druk vanuit de korf de eerste pin erin, even pielen want de dikke ring die ertussen zit kan iets uit positie liggen. Werk voorzichtig, want als die ring verschuift is het een heel gedoe om hem weer goed voor het gaatje te krijgen. Het mooiste is nu om met een aambeeld te werken, maar een zware bankschroef met daarin een lange dikke stalen pin (oude bout of as) voldoet ook. Doe een beetje vet op de kop van de pin.
Met een spitse centerpoint en een zware hamer (vuistje) sla je de kop van de pin wijder. Neem vervolgens een andere, dikkere centerpoint om het werk af te maken. Dit doe je het best met zijn tweeën. Vergis je niet, er zijn behoorlijk wat zware klappen nodig. Voel regelmatig of de pin al spelingsvrij vast zit. Als ie goed vast zit, dan ga je verder met de volgende.
Verwijder alle oude pakkingsresten van het blok en van het koppelingsdeksel. Smeer de nieuwe pakking in met olie (anderen zweren bij vaseline of groene zeep) en laat dit een tijdje intrekken. Prop een doek in de openingen onderin het blok om vuil en stukjes pakking op te vangen.
Plaats het tandwiel met korf weer, en de rest van de onderdelen in omgekeerde volgorde. Vergeet niet om het borgplaatje van de koppelingskorfmoer om te buigen, zodat deze moer geborgd wordt. Haal de moer aan met 70Nm. De rest van de onderdelen monteren, de pakking ook, en als laatste het kopplingsdeksel. Draai het korte, uitstekende asjes met de tandjes in de goede positie, vergelijk met het tandwieltje aan de binnenkant van de korf). Plaats het armpje, waar de kabel aan moet, in dezelfde positie als toen je het deksel monteerde. Druk het deksel erop, let op of de pakking goed blijft zitten, ook bij de pasbussen. Als het koppelingsdeksel niet ver genoeg erop wil, draai dan het armpje van de kabel iets rechtsom. Overtuig je er wel van dat het asje goed in het deksel past.
Als het deksel gemonteerd is, maar de arm van de koppelingskabel zit niet in de goede stand, dan is dat geen ramp. Even het armpje losmaken en een tandje verzetten. Vergeet bij het monteren niet dat onder 1 van de boutjes ook nog de koppelingskabel gemonteerd wordt.
Geraadpleegde bronnen
Motor-Forum
DTA Tenere-club
Rene
Website over de Revisieset Koppelingskorf 3LD-16150
Laatst bewerkt:
( Heb het ook maar uit mijn mechanica boeken van school )
zelfs 9 jaar later helpt hij mij flink opweg.